Практычна штодня ў нашай краіне сілавікі затрымліваюць людзей па палітычных матывах. Акрамя пратэстаў 2020 года падставай робяцца каментары, сляды ад налепкі і гэтак далей. Штодня «палітычныя» з Мінска трапляюць на Акрэсціна: спачатку ў ІЧУ, а пасля суда адбываюць суткі ў ЦІП. «Люстэрка» даведалася, у якіх умовах сядзяць тыя, каго затрымалі па «палітычных» справах.
Усе нашыя героі адбывалі «суткі» ў ЦІП гэтай восенню. У мэтах бяспекі мы змянілі іх імёны, а таксама не разгалошваем артыкулы, па якіх іх судзілі.
«Людзей выпускалі пасля сутак з абяцаннем, што яны з’едуць і больш „не будуць перашкаджаць“
Ягор выйшаў з Акрэсціна тры тыдні таму. Да гэтага ў мужчыны быў сумны досвед „адсідкі“ ў 2020-м. Паводле яго словаў, у камеру працягваюць трапляць збітыя затрыманыя. Практычна ўсе — пасля затрымання супрацоўнікамі ГУБАЗіК.
— Такіх было 15−20%: у іх знаходзілі ці нейкія абразы, ці каментары ў чатах, — расказвае мужчына. — „Губазікі“ чытаюць перапіскі, шукаюць, што ты пісаў пра сілавікоў сябрам ці сваякам. І калі знаходзяць, тады яны звярэюць і б’юць затрыманых. На Акрэсціна людзі прыязджаюць з адбітымі сцёгнамі, сінімі ягадзіцамі. Адзін чалавек расказваў, што яму адбівалі сцёгны і лілі наверх кіпень. Вось гэты хлопец, каб яму было лягчэй трываць боль, хадзіў па камеры са спушчанымі штанамі. Вядома, такім людзям цяжэй сядзіцца: яны банальна нават не могуць легчы на спіну.
Між тым бытавыя ўмовы ў ЦІПе для палітычных засталіся ранейшымі, тлумачыць наш суразмоўца. Усё тое ж перанасяленне і начныя „пад'ёмы“.
— Я быў у шасцімеснай камеры: там знаходзілася ад 15 да 25 чалавек. Потым нас перавялі ў чатырохмесную камеру. Там было, напэўна, ад 15 да 18 чалавек. Вядома, усе вельмі шчыльна, — апісвае наш суразмоўца. — Людзі спяць на падлозе, на шконках. Для мяне гэта ўвогуле было немагчыма: палосы жалезныя, цела правальваецца… былі дні, калі ў камерах на поўную моц уключалі батарэі — дзікая спякота, людзі спалі ў адных майтках. А вось кармушку, куды падаюць ежу, адкрывалі. І таму людзі вельмі моцна прастуджваліся, было вельмі шмат тых, хто хварэў.
— Уначы ўключанае святло, пастаянна пад’ём на пераклічкі — у дзве, у чатыры гадзіны ночы. За ўсе мае 14 сутак іх не было толькі два разы, — працягвае мужчына. — Няма прагулак, няма сустрэч з адвакатам, людзей не водзяць памыцца. Душ выглядае так: награваюцца пластыкавыя бутэлькі — і ты проста паліваеш сябе вадой над туалетам, які абгароджаны перагародкай. Калі прыносяць гаспадарчае мыла, якое з боем, але атрымліваецца адбіваць, то ладзіш сабе водныя працэдуры раз на пару дзён. Трошкі асвяжыцца такім спосабам сапраўды было шчасцем, таму што ўсе 14 сутак ты носіш адны майткі. Каб з гэтым спраўляцца, даводзілася надзяваць бялізну на іншы бок. Ну, а калі вырашаеш усё гэта памыць, то проста ходзіш без бялізны нейкі час. Хлопцам прасцей: больш за ўсё перажываюць дзяўчаты, у плане гігіены нюансы ў іх складанейшыя.
Што да харчавання, то Ягор ацаніў яго фразай „каб не памёр з галадухі“. Са словаў мужчыны, есці можна, але многія адмаўляюцца.
— Зрэшты, энергіі там значна менш траціцца, таму харчаванне — гэта не самы абавязковы пункт жыццядзейнасці, — тлумачыць ён. — Даюць кашу, мяса не найлепшай якасці, быццам з самых кепскіх сталовак. У адзін з першых дзён у ЦІП, калі нас упершыню пакармілі пасля РУУС, я вельмі баяўся, што нічога нельга выкідваць, абавязкова ўсё трэба даесці. Баяўся, што, калі не будзеш есці, за гэта аблаюць. Давялося ў сябе ўсё запіхнуць.
Між тым з боку ахоўнікаў, кажа Ягор, не было „нічога асаблівага“: падколкі і „лакальная грубасць“.
— Але ў прынцыпе, як я бачыў, людзей там не білі, яны адседжвалі свой тэрмін. Перыядычна ў некаторых супрацоўнікаў сустракаюцца прыступы дабрыні, — расказвае мужчына. — Некаторыя, напрыклад, адкрывалі нам к"армушку» шырэй, каб у камеру больш хадзіла паветра. Адзін ці два разы, мне здаецца, нас не будзілі ноччу. У ЦІПе я сядзеў толькі з «палітычнымі», з імі ўсё было нармальна — усе на адной мове гавораць, было шмат гульняў, размоваў. І гэта ратавала.
Перадачаў ад блізкіх «сутачнікам» па-ранейшаму не перадаюць, толькі лекі. Таксама не перадаюць лістоў і тэлеграмаў. Прычым, па словах Ягора, нават на выхадзе з ізалятара. Куды знікаюць перадачы і карэспандэнцыя, мужчына не ведае.
Між тым Ягор лічыць, што асноўная праблема ў ізалятары на Акрэсціна не ў бытавых умовах, а ў адсутнасці інфармацыі:
— Ты наогул нічога не ведаеш: што з табой адбываецца? «Шыюць» табе што-небудзь ці не? Перапады настрою вельмі моцныя заўсёды і ва ўсіх. Я перажываў, што не засну, таму што я вельмі чуйна сплю пры ўключаным святле або калі побач храпуць людзі. Але ў выніку арганізм адаптуецца, а праблема ў адсутнасці інфармацыі ўсё роўна застаецца.
На думку Ягора, цяпер асноўную ролю ў рэалізацыі гвалту ў Беларусі «ўзяў на сябе ГУБАЗіК». Ён мяркуе, што цяпер мэта — «прагнаць праз Акрэсціна як мага больш людзей».
— Напрыклад, праз мае чаты сілавікі выйшлі на аднаго чалавека, з якім я пазней сядзеў. Праз яго — на новых людзей (па-мойму, у некалькіх з іх таксама знаходзілі здымкі з пратэстаў). І ў выніку іх проста выпускалі пасля сутак. А раней адразу б далі крымінальны артыкул. Я назіраў, што ў асноўным людзей выпускалі пасля сутак з абяцаннем, што яны з’едуць і больш «не будуць перашкаджаць». Я думаю, што ўсім, у каго ёсць патэнцыйная рызыка затрымання, трэба вельмі сур’ёзна паставіцца да інфармацыі, якая змяшчаецца ў тэлефоне. Сілавікі вельмі моцна падкачаліся ў працы з Telegram. Яны дастаюць нейкія выдаленыя паведамленні з чатаў, вельмі лёгка працуюць з ботамі. У асабістым ліставанні лепш ставіць аўтавыдаленне паведамленняў праз дзень ці праз два. Я ведаю, што некаторыя людзі на памяць пакідалі фота з пратэстаў — але гэта добрая падстава для крымінальнага артыкула. Аптымальны варыянт — завесці новы акаўнт у Telegram і купіць новы тэлефон.
«Ёсць адчуванне, што ў іх мэта зламаць маральна любога, хто туды трапіў»
Яўген прабыў пяць сутак у ІЧУ і яшчэ столькі ж — у ЦІП. Паводле яго словаў, умовы ў камерах «вельмі кепскія».
— У камеру я трапіў пасярод ночы, яна была разлічаная на чатырох. У некаторыя моманты ў ёй знаходзілася і па дванаццаць чалавек, — расказвае мужчына. — Матрацаў на чатыры ложкі было толькі два. Рукамыйніка ў камеры няма: яго хтосьці раней ці разбіў, ці дэмантаваў. Адпаведна, са сцяны тырчыць кран, а каб памыцца, трэба падстаўляць сметніцу.
Што да харчавання, то, са словаў нашага суразмоўцы, якасць ежы, якую атрымлівалі затрыманыя ў ЦІП, залежала ад змены.
— Ежу пасля РУУС у прынцыпе пачынаеш прымаць на другія-трэція суткі, — тлумачыць ён. — Ежа агіднай якасці: на сняданак давалі кавалак хлеба, амаль несалодкі чай без смаку, якую-небудзь кашу, развараную да праснака. Абед — такой жа якасці. Запомніўся суп: вада з пахам рыбы, кавалак зліплай пераваранай кашы. І, мабыць, з гэтага супу была зробленая рыбная катлета, на смак проста гідкая. Увогуле, ежу можна есці толькі калі ўжо вельмі галодны. Памер порцый дастатковы, але нізкая каларыйнасць. Вячэру даюць даволі рана — у 18.00. Пры гэтым адбой — у 22.00. Да гэтага часу ўжо хочацца есці. Моцна не хапае пітва. Перадачаў не перадаюць, а вада з-пад крана настолькі агідная, што пасля некалькіх глыткоў закусваеш гэты паслясмак хлебам.
Па словах мужчыны, стаўленне з боку супрацоўнікаў «вельмі жорсткае»:
— Ёсць адчуванне, што ў іх мэта зламаць маральна любога, хто туды трапіў. Матам не лаюцца — матам размаўляюць. Я прабыў там няшмат — усяго 10 сутак. Пяць з іх у ІЧУ, і там у ахоўнікаў іншае стаўленне, лепшае, але камеры горшыя. Камера, у якую я трапіў у ЦІП, была запоўненая клапамі: да гэтага часу, як успомню, пачынаюць бегаць мурашкі па скуры. Затрыманых па палітычных артыкулах трымаюць у асобных камерах і прасуюць значна мацней. Перамяшчэнне на праверку (калі ўсіх выводзяць з камеры і абшукваюць) адбываецца толькі ў позе «ластаўкі», падымаюць сярод ночы кожныя 2−3 гадзіны. Што яшчэ вельмі моцна засмучае, ніякіх перадач не перадаюць, уяўлення, колькі цяпер часу, няма. Можна арыентавацца толькі прыблізна: па прыёмах ежы, пад’ёме і адбоі. У залежнасці ад змены наглядчыкаў, нават сядзець на ложках не дазваляецца. Калі камера перапоўненая, дазваляюць прысесці на лавачку або на падлогу.
«Застаецца страх таго, што да цябе могуць прыйсці і пасадзіць на выдуманай падставе»
Максім адзначае, што цяпер, калі чалавек трапляе ў ІЧУ, спачатку яго абавязкова паселяць у камеру «з якімі-небудзь бяздомнымі».
— Далей праходзіць суд: альбо на месцы, у самым ІЧУ, альбо цябе кудысьці вязуць. І паколькі ты «палітычны», адпаведна, да цябе асаблівае стаўленне, — расказвае мужчына. — У чым яно заключаецца? Напрыклад, з цябе ніколі не здымаюць кайданкі. То-бок калі ў цябе суд прызначаны на дзесяць раніцы, то ў 8:00 іх на цябе надзяваюць, а здымаюць толькі калі прывозяць назад, ужо пасля суда. Вось усім астатнім, напрыклад хуліганам, кайданкі дазваляюць здымаць. А табе — не.
Харчаванне ў ІЧУ і ЦІП ён называе звычайным «турэмным». І дадае, што больш адрозненняў для палітычных — у саміх бытавых умовах.
— Па-першае, «палітычныя» заўсёды ўтрымліваюцца асобна: у ЦІП яны не акажуцца ў адной камеры з «непалітычнымі». Па-другое, у іх у камеры будуць асаблівыя ўмовы. Камеры перапоўненыя, і мне здаецца, на адно койка-месца прыпадае прыкладна чатыры-пяць чалавек. Чатыры ложкі ператвараюцца ў дваццаць чалавек, шэсць ложкаў — у трыццаць, — дапаўняе Максім. — Натуральна, ніякіх перадачак табе не належыць, табе нічога ў камеру не прынясуць. Матрацаў там таксама не будзе. Перыядычна адбываюцца перабоі з туалетнай паперай і мылам, а мыцца даводзіцца вадой з бутэлькі. Калі батарэя грэе, то гэтую бутэльку можна пакласці на батарэю, а потым памыцца над туалетам.
Паводле яго словаў, падчас ранішніх аглядаў камер ахоўнікі могуць забраць частку бутэлек. Тады гэта становіцца праблемай. Расказаў ён таксама і пра ўключанае пастаянна святло, а таксама начныя праверкі:
— Уначы вас абавязкова абудзяць разы тры, каб усіх пералічыць і каб усе затрыманыя назвалі свае імя і прозвішча. Святло, натуральна, нанач не выключаецца. Здаецца, агульнае стаўленне да затрыманых там такое, каб зняважыць іх чалавечую годнасць. Ёсць страх, што ты можаш атрымаць суткі, а гэтым усё не скончыцца. Не адпускаючы з ЦІП, цябе могуць яшчэ раз затрымаць у любы момант, на новай падставе або наогул без яе. Зноў адвязуць у ІЧУ, зноў напішуць пратакол, павязуць на суд… я бачыў людзей, якія адседжвалі па два-тры такія тэрміны. Такі суд, натуральна, адбываецца без адваката. Перад пасяджэннем табе яшчэ скажуць, што калі папросіш абаронцу, то можа стаць толькі горш. То-бок сілавікі імкнуцца шляхам запалохвання палегчыць сабе жыццё, каб прасцей штампаваць людзям рашэнні судоў. Магчыма, гэта робіцца па спецыяльнай разнарадцы. У чалавека банальна застаецца страх таго, што да яго могуць зноў прыйсці і зноў пасадзіць на якой-небудзь выдуманай падставе.
